Het begin 

Het is vrijdagmiddag. We zitten in de woonkamer bij Lex thuis. De lucht buiten is helder en de voorjaarszon schijnt volop. Ook binnen is het licht. We spreken elkaar naar aanleiding van Lex zijn 25-jarig bedrijfsjubileum. En of het nu vanwege de herinneringen is, vanwege een mooie gedachte of een waardevol inzicht, met enige regelmaat valt het gesprek even stil en neemt, woordeloos maar veelzeggend, de ontroering het een paar momenten over. Er is veel gebeurd.

“Ik werkte bij Peter van Ginkel, de bekende zaak voor kunstenaarsbenodigdheden. Daar had ik als nieuwe bedrijfsactiviteit de lijstenmakerij opgezet, helemaal van nul af aan én met succes. Eerst in Arnhem, later ook in Utrecht en Amsterdam. Toen er een nieuwe eigenaar kwam die mij nog geen dag in de week ouderschapsverlof wilde geven rond de geboorte van ons eerste kind, besloot ik te vertrekken. Ik begon voor mezelf. De verbouwingsplannen voor ons huis kregen een wending. Waar we eerst de woonkamer hadden bedacht, kwam de winkel om klanten te ontvangen en in het souterrain de werkplaats waar we de lijsten maakten.”

Eigenlijk begint het verhaal van Lex als lijstenmaker nog eerder. “Als klein jongetje maakte ik overal al lijstjes omheen; ik weet niet waarom, ik deed het gewoon. Ik weet trouwens ook dat ik als jochie van een jaar of veertien, vijftien al in mijn eentje naar het museum ging, dat trok aan me. Toen ik later op de kunstacademie in Kampen zat, ging ik daar ook werken bij de plaatselijke lijstenmakerij.”

Een nieuwe realiteit

Met de stap naar zelfstandigheid was er direct de nieuwe realiteit dat het helemaal van jou afhangt of je werk - en dus inkomen - hebt of niet. Vaak wordt vergeten dat de wens of noodzaak om als zelfstandige te werken niet per definitie hetzelfde is als de wens om te ondernemen. “Ik wilde niet eens zozeer een eigen bedrijf. Er moest domweg brood op de plank komen, niet alleen voor mezelf maar al snel ook vanuit de verantwoordelijkheid die ik voor medewerkers had en ook voelde.” Het was, zo beaamt Lex, een kwestie van bijna instinctief dóórgaan, koste wat kost willen voorkomen dat hij spijt zou krijgen van zijn beslissing. Hoe dan ook: “Ik wist natuurlijk wel hoe ik een lijstenmakerij moest opzetten. Ik begon met de verbouwing van ons pand, zorgde voor de benodigde machines, kocht materiaal in et cetera. Ik wilde de zaak geleidelijk laten groeien. Dat past beter bij me dan alles in één keer neerzetten vanuit een vastomlijnd plan en met zware schulden bij de bank.” Zo begon dus ook in Lex’ geval een lange reis simpelweg met de eerste stap.

De opbouwperiode van de zaak was ook de fase waarin het gezin zich vormde, inclusief – dat ook nog eens - de eigenhandige verbouwing van de woning naast de zaak. In deze begintijd werkte Francet nog mee, die Lex nog kende van de kunstacademie en met wie hij toen nog was getrouwd en twee zoons zou krijgen. Voor een privéleven gunde Lex zich evenwel nauwelijks tijd. Alle ruimte en energie die er was, greep hij aan om de zaak verder te brengen. Want naast de nuchtere werkelijkheid van opstarten en zien dat je het redt en ondanks zijn toch bescheiden aard, was voor Lex wel duidelijk dat hij wilde meedoen met de besten in het vak.

Hij herinnert zich nog goed de rondjes om de gevangenis in de woonwijk lombok met het hondje Jip, Nadat hij besloten had om voor mezelf te beginnen. Hoe ga ik het in vredes naam voor elkaar krijgen als nieuwkomer in de markt om binnen zeer korte tijd een maandsalaris bij elkaar te verdienen?

Goed, beter, best.

Eén van de eersten die de kwaliteit van Lex’ werk op waarde schatte, was Hester Alberdingk Thijm, indertijd hoofd van de kunstcollectie van AKZO Nobel, tegenwoordig directeur van AKZO Nobel Art Foundation. “Haar steun en vertrouwen hebben mij enorm geholpen toen ik voor mezelf begon. Zij heeft me direct al een aantal opdrachten toegezegd en de tijd gegeven om mijn zaak op te bouwen. Ik werk nog steeds voor haar en na al die jaren die volgden op dat begin hebben we ook echt een persoonlijke band gekregen.” Zelf herinner ik me nog goed hoe vastbesloten en gedreven Lex in die begintijd vertelde over het hoge niveau dat hij wilde halen. Hij deed dat o.a. met eigen innovaties. Zo ontwikkelde hij samen met iemand anders een machine waarmee hij de hoeken van de lijsten nog strakker en steviger kon krijgen (inmiddels de meest duidelijke signatuur in 80% van de lijsten die er gemaakt worden) Ook bedacht hij een speciaal aluminium profiel om de lijst aan de achterkant te versterken. Daar heeft hij zelfs patent op gekregen. Al werkend groeide ook de verdere vakkennis over papier, conservering, restauratie etc.

Tussen 2006 deed Lex voor het eerst mee aan de competitie voor de beste lijstenmaker van Nederland, uitgeschreven door de branchevereniging. “Als ik dat beeldje heb, kan ik dood”, dacht ik bij wijze van spreken. Hij won de prijs maar liefst drie keer; in 2008, 2010 en 2012 ook heeft hij een 1 jaar in de jury gezeten. Het was dus geen afsluiting maar het begin van meer.

De kunst

Ik heb meermalen van nabij meegemaakt met wat voor scherpe blik en trefzekerheid Lex te werk gaat. En wat een wonder zich voltrekt als het ‘naakte’ werk dat op zichzelf al zo aansprak, in zijn nieuwe lijst volmaakt tot uitdrukking komt. Ik denk dat dat komt doordat Lex zelf, naast zijn technische en ambachtelijke kennis, ook beschikt over het oog van een kunstenaar. Hij weet precies wat een werk nodig heeft om optimaal tot zijn recht te komen. De kern van zijn taakopvatting is dat de lijst dienstbaar moet zijn aan het kunstwerk, niet andersom. Ondertussen is hij daarmee letterlijk wel degelijk beeldbepalend, meestal zonder dat de kijker zich dat bewust is. En die optimale presentatie van het werk moet uiteraard zo lang mogelijk standhouden.

“Ik herinner me nog goed dat ik betrokken was bij de overzichtstentoonstelling van Rosemin Hendriks in Museum More. Dat was door mijn ogen ook een overzicht van alle lijsten die ik in de loop der jaren voor haar had gemaakt. Het was echt een kick om te zien dat die er na al die tijd nog bijna als nieuw uitzagen.” Zo zijn er in heel Nederland veel toonaangevende kunstenaars, galeries en musea voor wie hij werkt: van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem tot het Kunstmuseum Den Haag en het Kröller Müller Museum. Verder zijn er ook talloze bedrijfscollecties naast de al genoemde Akzo Nobel Art Foundation. Denk aan o.a. het Amsterdam Medisch Centrum, het Rijnstate Ziekenhuis en DeltaLloyd. Kortom, vanuit Arnhem bedient hij een groot deel van Nederlandse kunstwereld.

“Waarschijnlijk is het een voordeel dat wij uit de provincie komen. Ik denk dat we net een stapje harder lopen en ook net wat persoonlijker te werk gaan. Ik heb het zeker in de begintijd altijd goed gevonden dat mensen ook na sluitingstijd nog even achterom konden komen als er iets was, net als vroeger bij de kruidenier in het dorp. Natuurlijk gingen er in al die jaren ook dingen mis. Maar ik heb een enkele keer de ervaring gehad dat wanneer ik dit eerlijk probeerde op te lossen, de negatieve aanleiding een positieve wending kreeg. Zoals die keer dat een medewerker niet in de gaten had dat er onder het papier op de snijtafel ook nog twee aquarellen lagen… en die doorsneed. Na de aanvankelijke schok bij de kunstenaar, kreeg ik uiteindelijk een bedankbrief van hem én een aquarel als cadeau.“

Groei

De werkplaats aan de Alexanderstraat was eigenlijk al snel te klein. Toch zou het nog tot 2015 duren voordat de zaak verhuisde naar het grote bedrijfspand aan de Leemansweg 24 waar zij nu nog steeds is gevestigd. 2015 was ook het jaar van de overzichtstentoonstelling van Koos Breukel in het Fotomuseum Den Haag. Daarvoor had Lex alle werken in één uniforme stijl ingelijst. Ook lijstte hij het portret om de foto van Koos Breukel van koningin Maxima met de gigantische afmeting van 2 x 3 m in om op te vallen op de Internationale Fotofaire  in de westergasfabriek te Amsterdam.

Het was nog even spannend of de AIVD dit zou pikken omdat voor iedere foto eigenlijk toestemming zou moeten worden gevraagd ookal had Koos de foto zelf gemaakt? Deze bijzondere foto maakt ook deel uit van de collectie van Joop en Janine van den Ende en hangt in het Nieuwe De La Mar theater in Amsterdam. Koos Breukel en Lex hebben inmiddels zo veel samengewerkt dat de fotograaf hem bij menigeen heeft geïntroduceerd: “… en dit is Lex, mijn lijstenmaker.”

“Kijk, van huis uit heb ik aandacht voor kunst en cultuur nauwelijks meegekregen, hoewel mijn moeder er ergens wel wat mee had en ik een oom had die schilder was. Mijn ouders hadden in mijn jonge jaren een eigen zaak, een cafetaria, en daardoor was ik veel op mezelf. Het was de sfeer van de Hollandse pot en stel je niet teveel voor, de angst ook om dingen fout te doen. “Hoe is het mogelijk?”, zei mijn vader toen ik hem ooit een krantenartikel liet zien omdat ik de prijs voor de beste lijstenmaker had gewonnen. Als ik dan nu een tentoonstellingszaal door loop, vlak voor de opening om nog wat laatste dingen na te kijken, dan voel ik een enorme erkenning voor wat ik doe.

Soms lijkt het inderdaad een wonder dat ik aan zoveel mooie en grote projecten en dingen meewerk. Dat ervaar ik ook wanneer ik bij kunstenaars op het atelier ben. Dan ben je zo direct getuige van het creatieve proces. En wanneer ik hen dan ook nog goed adviseren kan, maak ik zelfs nog deel van dat proces uit ook. Het praten over kunst vergt een eigen taal en het helpt zeker dat ik zelf ook de kunstacademie heb gedaan. Ik voel me sowieso verwant met de begeestering die kunstenaars hebben. Bovendien kan ik met veel uiteenlopende mensen overweg, ook met meer eigenaardige types. Ik voel vaak wel aan wat zij willen en ben een soort van stabiele factor in het hele proces.”

Bekende en onbekende schatten

Het werk brengt Lex op bijzondere plekken. Maar hij komt letterlijk en figuurlijk vooral heel dicht bij de kunst zelf. “Ik herinner me nog dat ik avonden lang thuis heb gezeten bij de zoon van Jan Sluiters, omgeven door het werk van zijn vader dat ik dan in moest lijsten. Hij heeft notabene voor zijn overlijden nog een brief gestuurd naar musea die Sluiters in de collectie hadden; dat ze bij mij moesten zijn als er werk van zijn vader moest worden ingelijst. Maar ook het feit dat er heel wat werken op papier van Van Gogh in onze lijsten op zaal hangen in het Kröller Müller is natuurlijk heel bijzonder. En trouwens, daar waar jij nu zit daar heeft werk van Jan Mankes gehangen en van Carel Willink, gewoon bij mij in de woonkamer, om een tijdje naar te kijken of het allemaal goed was.”

“Maar het zit ‘m niet alleen in die grote namen. Die vergeet ik überhaupt vaak want leren en onthouden zijn niet mijn sterkste kant; ik ben echt iemand van het kijken, veel minder van de kunstgeschiedenis, de theorie en de taal. Het is me ook wel overkomen dat ik naar een werkje van een onbekende kunstenaar zat te kijken, dat ik net had ingelijst. Het was heel eenvoudig maar alles klopte en ik kreeg het echt te kwaad, zó ontroerde me dat toen. Het is maar goed dat ik over het algemeen heel neutraal, ambachtelijk naar de meeste dingen kijk. Want als alles zo binnenkomt wordt de druk veel te hoog, ook de angst om iets te verprutsen. Soms kan ik namelijk ineens nog weer plankenkoorts krijgen, kán ik het eigenlijk nog wel…?” Was daarom het eerste dat Lex zei op mijn vraag wat hem, terugkijkend op die 25 jaar, voldoening geeft, de nuchtere constatering “dat het me überhaupt gelukt is, dat ik het gered heb”?

“Alles wat ik onder ogen krijg neem ik even serieus. Het gaat om dingen die belangrijk zijn voor de mensen die de moeite nemen om ze in te laten lijsten. Het geeft veel voldoening als ze daar tevreden of zelfs gelukkig mee zijn. Heel bijzonder zijn de keren dat mensen die weten dat zij afscheid moeten nemen van hun leven, dingen als nalatenschap ingelijst willen hebben voor hun geliefden. Eén van de meest bijzondere dingen die ik trouwens ooit voor een kunstenaar, Maria Strik, heb ingelijst was een gemummificeerde kat. Daar heb ik toen een combi hout en plexiglazen koffertje voor gemaakt.”

Nieuwe fase

“Ik weet nog precies het moment dat ik voelde dat het tijd was voor een nieuwe stap. Het was als een bliksemflits. Ik bekeek een selfie die ik net onder de kerstboom, samen met mijn zoons, had gemaakt. Hoewel ik zeker betrokken wil blijven, wil ik ook tijd besteden aan al die dingen waar ik in de afgelopen 25-jaar niet aan ben toegekomen. Ik heb altijd gedacht dat als ik zou stoppen of minderen met werken, de zaak dan automatisch ook zou stoppen. Maar ik blijk iets te hebben opgebouwd dat gewoon een eigen bestaansrecht heeft en ook zonder mij kan voortbestaan, althans: met mij meer op de achtergrond.”

Vanaf dat moment is Lex veel de natuur ingegaan, wandelen, mijmeren en ook foto’s maken. Hij fotografeerde vaak boomstammen waarin hij gezichten zag. Precies in deze fase kreeg ook de liefde een nieuw gezicht. Het is aan Lex te zien wat een rijke ervaring dat is. Ze lijkt een heel nieuw proces van bewustwording te voeden. En … tientallen jaren nadat hij de kunstacademie heeft afgerond, is hij ook opnieuw begonnen met schilderen. “Ik ken van jongs af aan al het gevoel dat ik iets te vertellen heb wat er nog uit moet.” In de kamer hangen een aantal schilderijen, waaronder een van zijn moeder. Lex bezoekt haar bijna wekelijks in het verpleeghuis waar ze woont. Dan leest hij haar soms voor. Korte verhaaltjes of sprookjes over het wonder van het leven. Zoals Lex erover praat klinkt het alsof zij, ofschoon geestelijk vaak al erg afwezig, dichterbij is dan ooit.

De nieuwe fase waar Lex zich in bevindt, doet me denken aan één van de eerste werken die hij voor mij inlijstte, zo’n vijfentwintig jaar geleden. Het is van Eli Content; een tekening die de vorm van een vierkant als uitgangspunt had. Het vierkant als kader (wat overigens een ander woord is voor lijst). Daarbinnen én daaroverheen heeft de kunstenaar met verf en potlood getekend en geschilderd, vol energie en levenslust. Een kader en daaraan ontsnappen, dat is het gegeven, beperking en vrijheid. Daar raakt kunst aan levenskunst.

Lex kijkt terug

Als ik zo terugkijk op de afgelopen 25 jaar was het zoals het lopen van een marathon (ook al heb ik tot nu toe zelf nooit meer dan een halve marathon gelopen maar ik ben de spreekwoordelijke man met de hamer al wel een paar keer tegen gekomen, ik zit in het laatste stuk nu en ben benieuwd hoe ik me voel als ik straks over de finish ga? Hopelijk heb ik op tijd ingezien dat ik een keuze moest maken om de eindstreep te kunnen halen

Ik heb in deze marathon vanaf het begin met iemand samen gelopen en zo nu en dan ook in een groepje maar soms ook erg alleen…. opgeven is nooit een optie geweest.